Giáo trình Phương pháp luận nghiên cứu khoa học

Trong lịch sử phát triển của khoa học, bản thân khoa học và hoạt động nghiên cứu khoa học đã trở thành đối tượng nghiên cứu của một số bộ môn khoa học khác như: Triết học, Lịch sử phát triển các khoa học, Khoa học luận, Phương pháp luận nghiên cứu khoa học

Phương pháp luận nghiên cứu khoa học là một bộ môn khoa học đi sâu nghiên cứu, xây dựng lý thuyết về con đường nhận thức, khám phá thế giới khách quan. Đối tượng của phương pháp luận nghiên cứu khoa học là những quy luật của hoạt động nhận thức, sáng tạo khoa học. Trên cơ sở nhận thức những quy luật đó, phương pháp luận nghiên cứu khoa học hình thành các quan điểm, nguyên tắc và các phương pháp, kỹ thuật tiếp cận đối tượng nhận thức, xác định các bước đi hợp lý trong tiến trình hoạt động nghiên cứu khoa học.

Xây dựng, hoàn thiện phương pháp luận nghiên cứu khoa học là đòi hỏi thường xuyên của sự phát triển các khoa học hiện đại. Nghiên cứu nắm vững, hoàn thiện phương pháp tiếp cận khoa học chính là sự tự ý thức của các khoa học về con đường phát triển của mình. Phương pháp luận nghiên cứu khoa học giúp cho hoạt động nghiên cứu của các nhà khoa học trở nên tự giác, đúng hướng. Đồng thời, giúp cho việc hệ thống hoá các tri thức đã thu nhận được, tạo ra khả năng nắm và vận dụng chúng có hiệu quả trong hoạt động thực tiễn.

Phương pháp luận nghiên cứu khoa học được xem là kết quả của sự khái quát lý thuyết và thực tiễn nghiên cứu khoa học, do vậy nó trở thành cẩm nang chỉ dẫn cho các nhà khoa học thực hành sáng tạo hoạt động nghiên cứu, trở thành công cụ để tổ chức, quản lý hoạt động khoa học có hiệu quả. Thực tiễn nghiên cứu khoa học đã chỉ ra rằng, không có lý luận đầy đủ về phương pháp nhận thức, không được trang bị các kỹ năng nghiên cứu khoa học thì không thể có công trình khoa học giá trị, không thể có sự phát triển lý luận khoa học.

Nắm vững phương pháp luận nhận thức khoa học là nắm vững phương hướng, con đường đi tới chân lý khoa học một cách tối ưu, tránh khỏi những thất bại, những quanh co không đáng có. Đúng như V.I.Lênin đã chỉ ra: người nào bắt tay vào những vấn đề riêng trước khi giải quyết các vấn đề chung, thì kẻ đó, trên mỗi bước đi, sẽ không sao tránh khỏi vấp phải những vấn đề chung đó một cách không tự giác.